Khi cái tên “Tiến Bịp” bỗng tràn ngập mạng xã hội sau thông tin bị bắt ngày 8/7/2025 tại Hải Phòng vì tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy, nhiều tờ báo lớn như Tuổi Trẻ, Thanh niên đã đồng loạt đưa tin, làm dấy lên nhiều tranh luận xoay quanh sức hút kỳ lạ của nhân vật này đối với giới trẻ và cộng đồng mạng nói chung.
Tiến Bịp không nổi tiếng nhờ tài năng nghệ thuật hay học thuật, mà bằng phong cách “chém gió giang hồ”, ngôn từ mạnh, phát ngôn gây sốc. Hiện tượng này không đơn thuần là “trò giải trí”, mà phản ánh rõ nét những khía cạnh tâm lý xã hội sâu xa về cách người trẻ tiêu thụ và lan truyền nội dung trên nền tảng số. Bài viết này tiếp cận hiện tượng Tiến Bịp từ góc nhìn tâm lý học xã hội, nhằm làm rõ động lực thu hút đám đông và những hệ quả khó lường đi kèm.
Sức hút tâm lý của những nhân vật phản chuẩn như Tiến Bịp
- Hiệu ứng phản anh hùng: Tiến Bịp xây dựng hình ảnh một người “nói thật kiểu giang hồ”, ăn nói thô tục, khoe tiền, thách thức chuẩn mực – tất cả tạo nên một kiểu nhân vật “nổi loạn có lý do”. Đây chính là đặc trưng của hiệu ứng phản anh hùng (anti-hero appeal).
- Trong các nghiên cứu về tác động tâm lý và xã hội của phương tiện truyền thông đại chúng của mình, Mina Tsay-Vogel (Boston University) chỉ ra rằng khán giả thường bị thu hút bởi nhân vật phản anh hùng khi họ cảm thấy nhân vật đó có động cơ “tốt” hoặc đại diện cho sự bất mãn xã hội. Người xem cũng dễ dàng biện minh cho hành vi lệch chuẩn nếu họ đang có tâm trạng tiêu cực hoặc thấy chính mình giống nhân vật.
- Với trường hợp Tiến Bịp, nhiều người trẻ xem người này như hình mẫu phản kháng dẫu lệch chuẩn, và tìm thấy sự giải tỏa tâm lý khi nghe Tiến bịp nói những điều họ không dám nói công khai.
Tâm lý đám đông trong việc lan truyền nội dung của Tiến Bịp.
- Mất ý thức cá nhân trong đám đông – Deindividuation: Đây là hiện tượng tâm lý xã hội khi cá nhân đánh mất cảm giác về bản thân trong một nhóm đông, dẫn đến sự thay đổi hành vi. Hiện tượng này không chỉ xuất hiện trong các nhóm cực đoan hay tổ chức phá hoại, mà còn xảy ra phổ biến trên mạng xã hội – nơi cá nhân dễ dàng đánh mất ranh giới bản thân khi hòa mình vào cộng đồng “ xã hội ảo” của mình.
Đây cũng là hiện tượng đã được chứng minh qua thực nghiệm nổi tiếng Nhà tù Stanford của nhà tâm lý Philip Zimbardo (1969).
- Hiện tượng Deindividuation thường xảy ra khi người ta:
- Cảm thấy ẩn danh (Anonymity): khó bị nhận diện trên mạng.
- Ở trong nhóm lớn, làm tăng cảm giác “mình chỉ là một phần nhỏ”.
- Sự kích thích cao độ: Bị phân tán sự chú ý do thông tin dồn dập hoặc cảm xúc cao độ khiến giảm khả năng tự kiểm soát.
- Trên mạng xã hội, hiệu ứng này diễn ra với hình thức tinh vi hơn: người dùng ẩn danh, hòa vào cộng đồng “ủng hộ” hay “phản đối” một nhân vật cụ thể (như Tiến Bịp), và từ đó dễ dàng biện minh cho hành vi công kích, chỉ trích, hoặc tung hô quá mức. Hiện tượng “anh hùng bàn phím” chính là biểu hiện rõ ràng của mất ý thức cá nhân trong không gian số – nơi người ta làm những điều mà ngoài đời thực họ sẽ không dám hoặc không bao giờ làm.
- Hiệu ứng “tâm lý bầy đàn”: Với những nhân vật gây tranh cãi như Tiến Bịp, mạng xã hội thường chia phe rõ rệt: một bên tung hô, bên kia chỉ trích dữ dội. Trong hoàn cảnh này, nhiều người tham gia cuộc tranh luận mà không thực sự suy nghĩ độc lập. Đây là biểu hiện của tâm lý bầy đàn (groupthink), nơi các cá nhân dễ bị cuốn theo ý kiến tập thể.
Đồng thời, lý thuyết “diffusion of responsibility” (khuếch tán trách nhiệm) của Darley và Latané (1968) chỉ ra rằng khi càng nhiều người cùng lên tiếng, mỗi người lại cảm thấy mình không cần chịu trách nhiệm cá nhân. Vì vậy, một bình luận công kích, tung hô quá đà, hoặc thông tin sai lệch có thể lan truyền mạnh chỉ vì người dùng nghĩ: “Ai cũng làm vậy thì tôi cũng làm theo”. - Giải trí như liệu pháp xả stress Nhiều người theo dõi Tiến Bịp không hẳn vì đồng tình, mà đơn giản vì cảm thấy “xem cho vui”, “xem cho xả stress”. Những phát ngôn gây sốc, ngôn ngữ thẳng thừng của anh ta mang lại cảm giác giải tỏa tâm lý tạm thời – tương tự như xem hài kịch hay nội dung giải trí mạnh. Theo nghiên cứu đăng trên Frontiers in Psychology, người xem các nội dung sốc thường trải qua cảm giác “ Giải tỏa cảm xúc” như một cách xả căng thẳng trong ngày.
- Cơ chế dopamine – nghiện nội dung sốc: Việc theo dõi những nhân vật như Tiến Bịp, với lối thể hiện phi chuẩn và liên tục gây bất ngờ, có thể kích hoạt dopamine – chất dẫn truyền tạo cảm giác khoái lạc trong não. Theo nghiên cứu từ Đại học Stanford, sử dụng mạng xã hội có thể tạo ra lượng dopamine tương đương chất kích thích nhẹ, khiến người dùng dễ bị “nghiện” những dạng nội dung giật gân, gây tranh cãi.
Hệ luỵ tâm lý từ việc thần tượng hoá hiện tượng lệch chuẩn như “Giang hồ mạng” Tiến bịp.
- Nguy cơ từ việc “thần tượng sai người” Khi Tiến Bịp được một bộ phận người trẻ tung hô, điều này đặt ra câu hỏi: Liệu sự nổi tiếng có đồng nghĩa với giá trị tích cực? Nhiều nghiên cứu như trên Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking cho thấy giới trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi những hình mẫu “nổi loạn”, có thể dẫn đến ngộ nhận rằng chỉ cần khác biệt, gây sốc là đã thành công.
- Giá trị đạo đức bị xói mòn Khi các hành vi như chửi tục, khoe tiền, thách thức pháp luật được xem là “thật”, “ngầu”, thì các chuẩn mực đúng – sai dần bị lu mờ. Con người có xu hướng bào chữa cho hành vi sai trái nếu thấy nó được số đông cổ vũ – một cơ chế tâm lý nguy hiểm trong môi trường mạng.
- Dễ bị cuốn theo đám đông, mất khả năng phản biện Mạng xã hội thường tạo ra các “bong bóng ý kiến”, nơi ta chỉ thấy nội dung mình đã thích hoặc đồng ý. Điều này khiến người dùng dễ bị lặp lại tư duy một chiều, thiếu phản biện. Khi một luồng ý kiến như “Tiến Bịp nói đúng” trở nên phổ biến, nhiều người sẽ a dua theo mà không dừng lại để đánh giá xem điều đó có thực sự đúng không. Mạng xã hội tạo ra những “vùng ý kiến khép kín” – nơi người dùng chỉ tương tác với nội dung và người cùng quan điểm, còn gọi là “buồng vang thông tin” (echo chambers). Điều này dẫn đến suy nghĩ một chiều, mất đi khả năng phản biện. Hiện tượng này cũng kết hợp với hiệu ứng bầy đàn , khiến người dùng dễ bị cuốn theo đám đông và khó đưa ra quyết định độc lập
Làm sao giữ sức khỏe tinh thần giữa bão mạng.
Sau khi chứng kiến hiệu ứng lan truyền từ những nhân vật như Tiến Bịp, không ít người cảm thấy bị choáng ngợp bởi sự nhiễu loạn thông tin, cảm xúc tiêu cực, hay thậm chí là mất phương hướng tinh thần. Giữ vững sức khoẻ tâm lý trong thế giới số không phải là điều dễ dàng, nhưng hoàn toàn có thể bắt đầu từ những bước đơn giản:
- Chủ động tự vấn nội dung
Trước khi bấm vào video mới của bất kỳ nội dung gây sốc nào, hãy tự hỏi: “Mình xem cái này để làm gì?”. Theo Verywell Mind, câu hỏi đơn giản này là khởi đầu của “thanh lọc dopamine” – quá trình giúp não bộ thiết lập lại hệ thưởng và lấy lại sự cân bằng cảm xúc. - Thiết lập giới hạn rõ ràng
Lướt TikTok, đọc comment về các nội dung gây sốc, giật gân như kiểu Tiến Bịp có thể khiến bạn tốn hàng giờ mà không nhận ra. Theo nghiên cứu từ Đại học Pennsylvania, việc giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội xuống dưới 2 giờ/ngày có thể làm giảm đáng kể nguy cơ lo âu và trầm cảm. - Tìm hỗ trợ chuyên môn
Nếu cảm thấy mình bị kích động, dễ cáu giận hoặc thấy quá tải bởi những luồng ý kiến trái chiều quanh các nhân vật nổi trên mạng xã hội, quá khó để quản lý thời gian sử dụng mạng xã hội, đó có thể là dấu hiệu bạn cần hỗ trợ tâm lý một cách chuyên nghiệp.
Kết luận
Từ góc nhìn tâm lý học xã hội, việc Tiến Bịp trở nên nổi tiếng không đơn thuần là may rủi, mà phản ánh sự giao thoa của nhiều yếu tố: nhu cầu giải tỏa cảm xúc, tâm lý bầy đàn, sự lôi cuốn của mô típ phản anh hùng, cùng cơ chế não bộ bị hấp dẫn bởi nội dung giật gân. Đặc biệt trong bối cảnh người trẻ ngày càng dành nhiều thời gian cho mạng xã hội, những hình mẫu gây tranh cãi như Tiến Bịp dễ dàng nổi lên khi họ chạm vào cảm xúc tập thể, dù là tò mò, phản kháng hay đồng cảm.
Hiện tượng “Tiến Bịp” không chỉ là một vụ việc lẻ tẻ hay trào lưu mạng nhất thời. Đó là tấm gương phản chiếu những bất ổn trong hành vi tiêu thụ nội dung, cách cá nhân hòa mình (và đánh mất mình) trong tập thể, cũng như nhu cầu giải tỏa tâm lý của xã hội hiện đại. Hiểu sâu về những hiệu ứng tâm lý ẩn sau “cú click chuột” sẽ giúp chúng ta tỉnh táo hơn – không chỉ trong việc lựa chọn nội dung, mà còn trong cách bảo vệ sức khỏe tinh thần của chính mình.
Bạn có thể đặt lịch với các nhà tham vấn và trị liệu tâm lý nhiều kinh nghiệm của Văn phòng tâm lý Miền Hải Đăng TẠI ĐÂY.
Hoặc bạn còn bất kỳ thắc mắc, băn khoăn nào cần giải đáp, đừng ngần ngại nhắn tin cho Miền Hải Đăng qua zalo hoặc messenger nhé!
Tài liệu tham khảo
- https://www.bu.edu/articles/2016/anti-heroes
- Zimbardo, P. G. (1969). The human choice: Individuation, reason, and order versus deindividuation, impulse, and chaos. Nebraska Symposium on Motivation, 17, 237–307.
- Darley, J. M., & Latane, B. (1968). Bystander intervention in emergencies: Diffusion of responsibility. Journal of Personality and Social Psychology, 8(4, Pt.1), 377–383.
- https://www.researchgate.net/publication/349141479_Does_Taking_a_Short_Break_from_Social_Media_Have_a_Positive_Effect_on_Well-being_Evidence_from_Three_Preregistered_Field_Experiments
- Volkow, N. D., Michaelides, M., & Baler, R. (2019). The Neuroscience of Drug Reward and Addiction. Physiological reviews, 99(4), 2115–2140.
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666560324000367
- https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1517441113
- https://www.researchgate.net/publication/328838624_No_More_FOMO_Limiting_Social_Media_Decreases_Loneliness_and_Depression
