Trong hành trình nuôi dạy con, nhiều cha mẹ chú trọng rèn kỹ năng học tập, ứng xử hay kỷ luật… nhưng lại quên mất một yếu tố cốt lõi giúp trẻ lớn lên kiên cường và hạnh phúc: giáo dục cảm xúc cho trẻ. Một trong những năng lực cảm xúc sâu sắc và giàu giá trị nhất chính là khả năng cảm thụ và trân trọng cái đẹp. Đây không chỉ là điều khiến trẻ trở nên tinh tế hơn, mà còn là nền tảng cho nội lực tâm lý, khả năng hồi phục và hy vọng trong những giai đoạn khó khăn về sau.
Bài viết này của Miền Hải Đăng sẽ giúp bạn hiểu về tầm quan trọng của việc biết cảm thụ và trân trọng cái đẹp trong việc hình thành nội lực mạnh mẽ cho con, và hướng dẫn một số cách đơn giản để cha mẹ có thể giáo dục cảm xúc cho trẻ biết nâng niu cái đẹp từ nhỏ.
Cảm thụ và trân trọng cái đẹp là như thế nào?
Khi nói đến “giáo dục cảm xúc” hay “nuôi dưỡng khả năng cảm thụ cái đẹp”, nhiều cha mẹ dễ cảm thấy điều này thật… trừu tượng. Thế nào là cái đẹp? Thế nào là cảm thụ? Và vì sao điều đó lại quan trọng đến vậy?
Cảm thụ cái đẹp không chỉ là nhìn thấy những điều “đẹp” theo chuẩn thẩm mỹ – mà là khả năng rung động, nhận ra và kết nối cảm xúc với những điều khiến tâm hồn dịu lại, mở rộng hoặc lặng đi vì xúc động. Đó có thể là:
- Vẻ đẹp bên ngoài: một cành hoa, một bản nhạc, một khung cảnh.
- Vẻ đẹp đạo đức: một hành động tử tế, sự bao dung, một cái ôm đúng lúc.
- Vẻ đẹp bên trong: sự kiên cường, lòng biết ơn, sự chân thật.
Còn trân trọng cái đẹp là khả năng giữ gìn, biết ơn và quay về với những điều đẹp đẽ ấy như một nguồn tiếp sức tinh thần. Không chỉ nhìn thấy vẻ đẹp, mà còn biết “dừng lại” để thưởng thức, ghi nhớ, biết ơn và chia sẻ nó.
Ví dụ: Một đứa trẻ cảm thụ cái đẹp khi em lặng im nghe tiếng mưa rơi, thấy lòng mình yên bình. Và em trân trọng cái đẹp khi vài ngày sau, giữa lúc mệt mỏi, em chủ động nói: “Con muốn ngồi im nghe mưa một chút, vì lúc ấy con thấy nhẹ nhõm.”
Tại sao giáo dục cảm xúc cho trẻ biết rung động trước cái đẹp lại giúp tăng nội lực mạnh mẽ?
Trước hết, theo tâm lý học tích cực (positive psychology), con người có 24 điểm mạnh tính cách chung nhất, được chia làm 6 nhóm phẩm hạnh do Martin Seligman và Peterson xây dựng trong công trình Character Strengths and Virtues (2004).
Trong đó, khả năng cảm thụ cái đẹp là một trong những biểu hiện cao nhất của phẩm hạnh siêu việt (Transcendence) – nhóm phẩm hạnh cuối cùng trong hệ thống 24 điểm mạnh tính cách này. Đây là nhóm phẩm hạnh giúp con người kết nối với điều lớn lao hơn bản thân và cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp của cuộc sống.
Nhóm hẩm hạnh siêu việt bao gồm 6 điểm mạnh tính cách là:
- Lòng biết ơn (Gratitude)
- Sự hy vọng (Hope)
- Tính hài hước chữa lành (Humor)
- Tính thẩm mỹ (Appreciation of beauty and excellence)
- Khả năng kết nối tâm linh (Spirituality)
Trong đó, tính thẩm mỹ – khả năng rung động trước cái đẹp trong thiên nhiên, nghệ thuật, đạo đức – có liên hệ mật thiết với sự ổn định cảm xúc, khả năng phục hồi tinh thần và lòng trắc ẩn xã hội.
Rất nhiều nghiên cứu tâm lý học đã chỉ ra rằng: những người có điểm mạnh thẩm mỹ cao thường có mức độ hạnh phúc bền vững hơn, khả năng vượt qua nghịch cảnh tốt hơn và ít có xu hướng hành vi tiêu cực với bản thân khi đối diện thất bại. ( Niemiec, 2013).
Đặc biệt, ở trẻ em và thanh thiếu niên có khả năng rung động thẩm mỹ cao thường có khả năng phục hồi tâm lý (psychological resilience), phát triển lòng biết ơn và tự điều chỉnh cảm xúc tốt hơn. (Martínez-Martí, 2016). Những đứa trẻ nhạy cảm với cái đẹp, dù là một chiếc lá vàng rơi, một bản nhạc nhẹ, hay sự tử tế của người lạ, thường lớn lên với sức bền tâm lý cao hơn, khả năng hồi phục tốt hơn sau thất bại hay tổn thương.
Điều này cho thấy: việc nuôi dưỡng khả năng rung động nơi trẻ, không chỉ là phát triển thẩm mỹ, mà là đang gieo những hạt giống nội lực cảm xúc bền vững, một nền tảng tinh thần chữa lành sâu xa. Nhưng tại sao lại như vậy? Chúng ta sẽ cùng phân tích ở phần ngay sau đây!
Trân trọng cái đẹp giúp xây dựng nội lực tâm lý bằng cách nào?
Có thể nói, cái đẹp giúp trẻ hình thành một thế giới nội tâm phong phú, an toàn và chữa lành, điều thật khó tìm kiếm trong điểm số hay thành tích.
Là một người lớn, trong cuộc đời trưởng thành của mình, đã bao giờ bạn tự hỏi: Mình gục ngã vì những thất bại, hay mình gục ngã vì mỗi khi thất bại, mình không có một điểm tựa nào để đứng lên? Giá như lúc đó có một điểm tựa nào để mình đứng lên được, hẳn là mình đã sống tốt hơn. Nhưng điểm tựa nào nếu như lúc ấy không có bạn bè, gia đình thấu hiểu hay kinh tế làm bệ đỡ?
Vậy thì lúc ấy, nội lực mạnh mẽ bên trong, điểm tựa tinh thần tự thân của chúng ta vào những điều tốt đẹp, lớn lao hơn chính mình trong cuộc sống này – là nguồn lực to lớn nhất.
Dễ hiểu hơn, khả năng cảm thụ cái đẹp chính là cách trẻ tạo ra một “nơi trú ngụ tinh thần” an toàn, nơi những cảm xúc tích cực được lưu giữ và nuôi dưỡng từ sớm. Khi trẻ rung động trước một khoảnh khắc đẹp, như ánh nắng xuyên qua tán lá hay một cử chỉ dịu dàng, não bộ sẽ mã hóa trải nghiệm ấy thành ký ức tích cực. Những ký ức này lắng lại trong vùng cảm xúc của não, như những “cột mốc” để trẻ có thể quay về nương tựa mỗi khi trải qua biến cố, buồn bã hay thất vọng.
Đồng thời, khi trẻ thường xuyên trải nghiệm vẻ đẹp và được khuyến khích gọi tên điều đẹp đẽ trong cuộc sống, trẻ sẽ hình thành một thói quen diễn giải tích cực (positive reappraisal). Đây là một cơ chế tâm lý đã được nhiều nghiên cứu chỉ ra là giúp nâng cao khả năng hồi phục sau sang chấn. Trẻ biết nhìn vào một ngày mưa và nói: “Hôm nay buồn, nhưng con thấy cây cối vui vì được uống nước.” Khi lớn lên, chính khả năng ấy sẽ giúp trẻ tìm thấy điều ý nghĩa trong hoàn cảnh khó khăn, thay vì rơi vào tuyệt vọng hay đóng băng cảm xúc.
Nói cách khác, cảm thụ cái đẹp không chỉ khiến trẻ sống giàu cảm xúc, mà còn trao cho trẻ “cặp kính nội lực” – để nhìn thấy ánh sáng ngay cả trong đêm tối, cả, thấy cuộc sống luôn đẹp dù có mất mát, thấy bản thân sống vì một lẽ cao đẹp hơn cả chính mình. Đó là nền tảng vững chắc cho sức mạnh tinh thần bền bỉ suốt cuộc đời.
Dấu hiệu trẻ đang có khả năng cảm thụ cái đẹp:
- Biết mỉm cười khi nhìn lại bức vẽ méo mó của mình.
- Tự nói: “Hôm nay trời đẹp ghê!” mà không cần ai chỉ.
- Cảm ơn mẹ: “Bữa cơm mẹ làm thật ngon!”
- Tin rằng mai sẽ ổn thôi, dù hôm nay đang khóc.
- Lặng im khi nghe nhạc một cách chân thành, tự nhiên.
Đây không phải là biểu hiện của “trẻ yếu đuối” – mà là dấu hiệu cho thấy trẻ đang sở hữu một nguồn nội lực tinh tế, giàu cảm xúc và sâu sắc.
Cha mẹ có thể giáo dục cảm xúc cho trẻ cảm thụ cái đẹp như thế nào?
Giáo dục cảm xúc cho trẻ không cần lý thuyết phức tạp. Điều quan trọng hơn cả là sự hiện diện, sống cùng con, kết nối cảm xúc thật sự và tạo ra những khoảnh khắc chạm đến vẻ đẹp từ những điều giản dị trong đời sống thường nhật.
Cha mẹ có thể bắt đầu từ những hành động cụ thể, có hệ thống như:
1. Thiết lập thói quen hàng ngày để cùng cảm nhận cái đẹp:
- Đi bộ cùng con mỗi buổi chiều. Trong lúc đó, nhẹ nhàng hỏi: “Con thấy điều gì đẹp hôm nay?” hoặc chỉ vào một đám mây, một hàng cây và cùng con cảm nhận.
- Tạo không gian âm nhạc tại nhà: Bật những bản nhạc nhẹ nhàng vào buổi sáng hoặc trước khi ngủ. Cùng lắng nghe và đặt câu hỏi: “Con thấy lòng mình ra sao khi nghe bản nhạc này?”
2. Hướng dẫn con nhận diện và gọi tên cảm xúc khi trải nghiệm cái đẹp:
- Khi con xúc động vì một bức tranh, một cảnh thiên nhiên, hãy nói: “Con thấy nhẹ lòng đúng không? Đó là vì con đang cảm nhận vẻ đẹp đấy.”
- Dạy trẻ viết hoặc vẽ lại điều khiến con cảm thấy rung động, như một cách nuôi dưỡng cảm xúc và lưu giữ những khoảnh khắc tích cực.
3. Chia sẻ cảm xúc cá nhân của bạn với cái đẹp:
- “Mẹ thấy chiếc lá rơi rất yên bình, mẹ cảm thấy như mình chậm lại. Còn con thì sao?”
- Hoặc khi thấy ánh nắng nhẹ: “Con có thấy ánh sáng buổi chiều hôm nay dịu dàng không? Mẹ cảm thấy rất dễ chịu.”
4. Không phủ nhận cảm xúc của trẻ, kể cả khi con buồn:
- Khi con khóc vì một điều gì đó tưởng như nhỏ nhặt, thay vì nói “Có gì đâu mà buồn”, hãy nói: “Mẹ thấy con rất buồn vì món đồ chơi đó quan trọng với con.”
- Cảm xúc là nơi bắt đầu của khả năng cảm thụ và kết nối, đừng làm chúng biến mất – hãy giúp con hiểu, gọi tên và chấp nhận.
5. Dành thời gian “hiện diện trọn vẹn”:
- Dành ít nhất 15 phút mỗi ngày chỉ để chơi, nói chuyện, hoặc quan sát cùng con, không thiết bị điện tử, không vội vã. Khi cha mẹ thực sự có mặt, trẻ sẽ học được cách cảm nhận trọn vẹn những khoảnh khắc đang diễn ra.
Thông qua những việc nhỏ lặp đi lặp lại, như lắng nghe, cùng cảm nhận, cùng đặt tên cảm xúc, cha mẹ không chỉ giúp con gần gũi hơn với mình, mà còn đang gieo những hạt giống nội lực bền vững trong tâm hồn con. Trẻ sẽ học được cách chạm vào vẻ đẹp của cuộc sống bằng trái tim mình, chứ không cần bất kỳ bài học đạo đức giáo điều nào.
Kết luận: Giáo dục cảm xúc cho trẻ – Nuôi dưỡng tâm hồn trẻ từ những rung động đầu đời
Giáo dục cảm xúc cho trẻ không chỉ là can thiệp khi trẻ gặp khó khăn, mà còn là phòng ngừa – xây nền – nuôi dưỡng từ sớm. Khả năng cảm thụ cái đẹp không giúp trẻ đạt điểm cao ngay. Nhưng sẽ giúp trẻ có nội lực mềm dẻo, sự đồng cảm sâu sắc, lòng biết ơn và sự bình an từ bên trong.
Bạn có thể bắt đầu từ hôm nay, bằng một ánh nhìn dịu dàng, một câu hỏi gợi mở, một khoảnh khắc cùng nhau để xây dựng vun đắp nội lực cho con trong tương lai sau này.
Bạn có thể đặt lịch với các nhà tham vấn và trị liệu tâm lý nhiều kinh nghiệm của Văn phòng tâm lý Miền Hải Đăng TẠI ĐÂY.
Hoặc bạn còn bất kỳ thắc mắc, băn khoăn nào cần giải đáp, đừng ngần ngại nhắn tin cho Miền Hải Đăng qua zalo hoặc messenger nhé!
