Điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý hay bằng thuốc? Cái nào hiệu quả hơn?

Trầm cảm không đơn thuần là cảm giác buồn bã thoáng qua – nó là một rối loạn tâm lý nghiêm trọng có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cảm xúc, hành vi và cả sức khỏe thể chất của người mắc. Khi đối mặt với tình trạng này, nhiều người thường băn khoăn: “Liệu mình nên điều trị trầm cảm bằng thuốc chống trầm cảm hay nên tìm đến các liệu pháp tâm lý?”. Để trả lời cho câu hỏi đó, bài viết dưới đây sẽ xem xét đến các khía cạnh về cơ chế tác động, ưu điểm cũng như các ghi nhận hiệu quả trong nghiên cứu lâm sàng và thực tế của mỗi phương pháp.

Điều gì cần biết về điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý?

Ai là người thực hiện?

Liệu pháp tâm lý không phải là trò chuyện thông thường, mà là một quá trình can thiệp khoa học, có quy trình thực hiện rõ ràng và logic, ứng dụng từ các công cụ và kiến thức tâm lý học được nghiên cứu trong lâm sàng và thực chứng mang lại hiệu quả trị liệu cho con người.

Liệu pháp tâm lý được thực hiện bởi các nhà tâm lý học đã qua đào tạo bài bản từ các cơ sở giáo dục uy tín và có kinh nghiệm trong tham vấn – trị liệu tâm lý trong thực tế.

Nhà tâm lý học sử dụng các công cụ và kỹ thuật đã được kiểm chứng khoa học để giúp người bệnh hiểu rõ mô thức suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của chính mình, từ đó hỗ trợ thay đổi tích cực và xây dựng chiến lược đối phó hiệu quả với trầm cảm.

Cơ chế hoạt động và tác động của điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý như thế nào?

Liệu pháp tâm lý giúp cải thiện tình trạng trầm cảm không chỉ bằng cách giảm triệu chứng, mà còn thông qua quá trình chuyển hóa nhận thức, cảm xúc và hành vi. Đây là một trong những phương pháp điều trị có chiều sâu và mang lại hiệu quả lâu dài, đặc biệt với những ai mong muốn phục hồi một cách bền vững.

• Thay đổi mô hình suy nghĩ tiêu cực: Nhiều người mắc trầm cảm thường bị cuốn vào mô thức suy nghĩ tiêu cực về bản thân, cuộc sống và tương lai. Các liệu pháp tâm lý giúp người trầm cảm nhận diện các suy nghĩ tiêu cực, học cách đánh giá lại các suy nghĩ đó, và rèn luyện tự tạo lập tư duy thực tế, linh hoạt cũng như suy nghĩ tích cực về bản thân.

• Giải tỏa cảm xúc dồn nén: Liệu pháp tâm lý giúp người trầm cảm nhận diện và đặt tên cho các cảm xúc một cách rõ ràng, học cách chấp nhận và xử lý các cảm xúc đó thay vì đè nén hay trốn tránh, tái kết nối với nhu cầu sâu bên trong và tìm cách đáp ứng những nhu cầu đó một cách lành mạnh. Quan trọng, họ được lắng nghe và thấu hiểu sâu sắc, an toàn để bày tỏ hết cảm xúc của bản thân, điều mà nhiều người trầm cảm cảm thấy thiếu hụt.
• Xây dựng kỹ năng ứng phó hiệu quả: Liệu pháp tâm lý không chỉ giúp thay đổi nhận thức mà còn hướng dẫn người trầm cảm thực hành các kỹ năng: quản lý căng thẳng và cảm xúc tiêu cực; giải quyết vấn đề, giao tiếp và thiết lập ranh giới; tạo lập thói quen tự chăm sóc và phục hồi năng lượng. Những kỹ năng này giúp người bệnh không chỉ vượt qua giai đoạn trầm cảm hiện tại, mà còn phòng ngừa tái phát về sau.
• Tăng cường cảm giác làm chủ và giá trị bản thân: Liệu pháp tâm lý giúp khôi phục nguồn lực của người trầm cảm, để họ dần xây dựng lại lòng tự trọng và niềm tin vào khả năng của mình. Từ đó hình thành động lực mới và khả năng chủ động đối mặt với các khó khăn trong cuộc sống. 

Liệu pháp tâm lý không tạo ra sự thay đổi tức thời, nhưng nó gỡ rối từ gốc rễ, giúp người bệnh hiểu bản thân hơn và từng bước xây dựng lại cuộc sống từ bên trong.

Ưu điểm khi sử dụng liệu pháp tâm lý điều trị trầm cảm là gì?

1. Không gây tác dụng phụ

Không giống như thuốc chống trầm cảm có thể gây ra một loạt tác dụng không mong muốn, liệu pháp tâm lý không can thiệp vào các yếu tố sinh học của cơ thể. Nhờ đó:

• Người mắc trầm cảm không phải lo lắng về tác dụng phụ hóa học ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.
  
• Phù hợp với những người nhạy cảm với thuốc hoặc có tiền sử dị ứng thuốc.
  
• Là lựa chọn tối ưu cho phụ nữ mang thai, cho con bú hoặc người cao tuổi – những nhóm đối tượng hạn chế dùng thuốc.
  

2. Tác dụng sâu và lâu dài

Không chỉ giúp làm giảm triệu chứng tức thời, liệu pháp tâm lý tác động đến nhận thức và hành vi cốt lõi – những yếu tố hình thành và duy trì trầm cảm. Điều này:

• Giúp người trầm cảm hiểu được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, từ đó thay đổi tận gốc cách nhìn và phản ứng với hoàn cảnh.
  
• Ngăn ngừa tái phát trầm cảm, ngay cả sau khi kết thúc quá trình trị liệu.
  

3. Khuyến khích sự phát triển cá nhân

Liệu pháp tâm lý tạo điều kiện để người trầm cảm phát triển về mặt cảm xúc, nhận thức và kỹ năng sống. Trong quá trình này, họ học được cách:

• Tự quan sát và thấu hiểu cảm xúc, suy nghĩ của mình.
  
• Xây dựng năng lực đối phó hiệu quả hơn với áp lực, thất bại và các mối quan hệ.
  
• Tăng cường cảm giác làm chủ bản thân và khơi dậy tiềm năng cá nhân bị che lấp bởi trầm cảm.
  

Những lưu ý nào khi lựa chọn điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý?

1. Cần thời gian cam kết và sự kiên trì

Khác với thuốc – vốn có thể tạo ra cải thiện tạm thời sau vài tuần, liệu pháp tâm lý đòi hỏi một quá trình làm việc đều đặn và bền bỉ để phát huy tác dụng. Thông thường:

• Người trầm cảm cần tham gia từ 12 đến 20 buổi trị liệu (thậm chí hơn), mỗi buổi kéo dài khoảng 60 phút.
  
• Hiệu quả không đến ngay từ đầu, mà tích lũy theo thời gian, khi người bệnh dần hiểu rõ bản thân và áp dụng kỹ năng học được vào thực tế.

Vì thế, đây là phương pháp phù hợp với những người sẵn sàng đầu tư thời gian và nỗ lực cho sự hồi phục lâu dài.

2. Phụ thuộc nhiều vào chất lượng của nhà tâm lý học

Hiệu quả của trị liệu tâm lý không chỉ đến từ kỹ thuật, mà còn phụ thuộc vào mối quan hệ giữa nhà tâm lý học và thân chủ. Cụ thể:

• Sự kết nối, thấu cảm, không phán xét từ nhà tâm lý học giúp người bệnh cảm thấy an toàn để mở lòng.
  
• Trình độ chuyên môn, kỹ năng phân tích tâm lý và ứng dụng liệu pháp đúng lúc sẽ quyết định chất lượng tiến trình trị liệu.

Đọc thêm: 9 Tiêu chí nào chọn chuyên gia tâm lý uy tín?

Tính hiệu quả của điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý

Một phân tích tổng hợp từ 25 nghiên cứu với hơn 3.500 người tham gia cho thấy, liệu pháp Nhận thức – Hành vi (CBT) – một trong những liệu pháp tâm lý trị liệu phổ biến nhất hiện nay – có hiệu quả rõ rệt trong giảm triệu chứng trầm cảm. Cụ thể:

• CBT giúp giảm triệu chứng trầm cảm hiệu quả gần như tương đương thuốc, nhưng không gây tác dụng phụ.
  
• CBT cũng hiệu quả vượt trội so với các phương pháp giả dược, cho thấy tác động tích cực thật sự của việc trị liệu.

Điều này khẳng định điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý là một lựa chọn có cơ sở khoa học vững chắc, không chỉ giúp người bệnh cải thiện triệu chứng mà còn hỗ trợ họ xây dựng khả năng đối phó về lâu dài.

Điều gì cần biết về điều trị trầm cảm bằng thuốc?

Ai là người thực hiện?

Việc điều trị trầm cảm bằng thuốc cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa tâm thần. Chỉ có họ mới được đào tạo chuyên sâu trong môi trường y khoa để đảm bảo lựa chọn đúng loại thuốc, liều lượng phù hợp và quản lý các tác dụng phụ hiệu quả cho người gặp trầm cảm. 

Ban đầu, người có nghi ngờ mắc trầm cảm sẽ cần đến thăm khám bác sĩ chuyên khoa tâm thần tại các cơ sở y tế uy tín. Thông qua quá trình chẩn đoán, bác sĩ sẽ xác định mức độ trầm cảm và đưa ra phác đồ điều trị với thuốc (liều lượng và các tác dụng phụ có thể có) cùng với lịch hẹn tái khám.

Cơ chế hoạt động và tác động của thuốc điều trị trầm cảm như thế nào?

Thuốc điều trị trầm cảm – hay còn gọi là thuốc chống trầm cảm – chủ yếu tác động đến các chất dẫn truyền thần kinh trong não, đặc biệt là serotonin, norepinephrine và dopamine. Ở những người mắc trầm cảm, hoạt động của các chất dẫn truyền này thường bị rối loạn hoặc suy giảm, dẫn đến trạng thái buồn bã kéo dài, mệt mỏi, mất hứng thú và nhiều biểu hiện tiêu cực khác. 

Tác động chính của thuốc không phải là khiến não cảm thấy vui, mà là hỗ trợ môi trường sinh hóa trong não quay lại trạng thái cân bằng, từ đó tạo điều kiện cho cảm xúc và hành vi của người mắc trầm cảm ổn định dần.

Tuy nhiên, do sự đa dạng của các chất dẫn truyền thần kinh và cơ chế hoạt động của từng cá nhân, nên hiệu quả và phản ứng thuốc ở mỗi người có thể rất khác nhau – điều này lý giải vì sao cần sự theo dõi sát sao của bác sĩ chuyên môn khi sử dụng thuốc chống trầm cảm.

Ưu điểm khi sử dụng thuốc điều trị trầm cảm là gì?

• Hiệu quả tương đối nhanh trong việc giảm các triệu chứng nghiêm trọng:
  Thuốc chống trầm cảm có thể giúp cải thiện rõ rệt các biểu hiện như mất ngủ, cảm giác vô vọng, mệt mỏi kéo dài và suy nghĩ tiêu cực sau một khoảng thời gian sử dụng. Đặc biệt, với những người đang trải qua giai đoạn trầm cảm nặng kèm theo ý nghĩ tự sát, thuốc có thể giúp làm dịu các cảm xúc tiêu cực nhanh chóng, từ đó ngăn chặn các hành vi nguy hiểm tiềm tàng.
  
• Can thiệp trực tiếp vào cơ chế sinh học của trầm cảm:
  Ở một số người, trầm cảm phần lớn bắt nguồn từ sự mất cân bằng trong hệ thống thần kinh trung ương – cụ thể là sự thiếu hụt hoặc rối loạn chức năng của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, norepinephrine và dopamine. Thuốc điều trị trầm cảm giúp điều chỉnh lại sự mất cân bằng này, từ đó tác động trực tiếp lên nguồn gốc sinh học của triệu chứng.
  
• Tạo nền tảng sinh lý ổn định để người bệnh bắt đầu trị liệu tâm lý:
  Khi người bệnh rơi vào trạng thái cảm xúc nặng nề, mất khả năng tập trung hoặc không thể diễn đạt suy nghĩ rõ ràng, việc bắt đầu trị liệu tâm lý có thể gặp nhiều trở ngại. Lúc này, thuốc đóng vai trò tạm thời giúp ổn định trạng thái tinh thần, cải thiện mức năng lượng và sự tỉnh táo – từ đó hỗ trợ quá trình trị liệu tâm lý hiệu quả hơn khi người mắc trầm cảm đã sẵn sàng.
  
• Hữu ích trong những tình huống khẩn cấp hoặc thiếu nguồn lực trị liệu khác:
  Ở một số hoàn cảnh, người mắc trầm cảm không thể tiếp cận ngay với nhà tâm lý học do khoảng cách địa lý hoặc trở ngại giao tiếp. Thuốc trở thành giải pháp khả thi trước mắt giúp kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tình trạng xấu đi, trong khi chờ đợi hoặc chuẩn bị cho bước điều trị chuyên sâu hơn với nhà tâm lý học.

Những lưu ý nào khi sử dụng thuốc điều trị trầm cảm?

• Có thể gặp một số tác dụng phụ:
  Tùy từng loại thuốc và sự thích ứng của cơ thể, người sử dụng có thể trải qua các phản ứng không mong muốn như buồn nôn, đau đầu, mất ngủ, tăng hoặc giảm cân, khô miệng, giảm ham muốn tình dục,…
  Đây cũng là nguyên nhân khiến nhiều người e ngại khi điều trị bằng thuốc và có thể dẫn tới việc ngưng sử dụng thuốc đột ngột.
• Không nên tự ý ngừng thuốc:
  Khi đã tiếp nhận liệu trình điều trị, việc ngưng sử dụng thuốc đột ngột có thể dẫn đến các vấn đề như chóng mặt, buồn nôn, khó ngủ, kích thích cảm xúc mạnh, hoặc làm tái phát tình trạng trầm cảm nghiêm trọng hơn trước.
  Nếu người mắc trầm cảm gặp tác dụng phụ với thuốc, nên hỏi ý kiến bác sĩ để điều chỉnh hoặc thay thế thuốc, thay vì tự ý ngưng sử dụng.
• Cần theo dõi và điều chỉnh thường xuyên bởi chuyên gia y tế:
  Không phải loại thuốc hoặc liều lượng nào cũng phù hợp ngay từ đầu. Việc điều trị trầm cảm bằng thuốc thường cần thời gian thử nghiệm, theo dõi đáp ứng và điều chỉnh cá nhân hóa. Do đó, người bệnh cần duy trì lịch hẹn định kỳ với bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả lâu dài.

Tính hiệu quả của điều trị trầm cảm bằng thuốc

Một nghiên cứu tổng hợp đã phân tích 522 thử nghiệm ngẫu nhiên với hơn 116.000 người trưởng thành mắc trầm cảm nặng. Kết quả cho thấy rằng tất cả 21 loại thuốc chống trầm cảm được nghiên cứu đều có hiệu quả vượt trội so với giả dược trong việc giảm triệu chứng trầm cảm cấp tính. Xác suất cải thiện dao động từ 1,37 đến 2,13 lần so với nhóm không dùng thuốc.

Phương pháp nào hiệu quả hơn trong điều trị trầm cảm?

Không có phương pháp trị liệu trầm cảm nào hiệu quả tuyệt đối. Mỗi phương pháp sẽ phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể của mỗi người mắc trầm cảm.

Người trầm cảm có thể cân nhắc lựa chọn điều trị bằng thuốc khi:

• Trầm cảm mức độ vừa đến nặng, có các hành vi tự hại, tự sát với tần suất lớn.
  
• Người mắc trầm cảm gặp khó khăn trong việc chia sẻ, không sẵn sàng cho trị liệu tâm lý.
  
• Trường hợp có yếu tố sinh học rõ rệt như rối loạn dẫn truyền thần kinh.
  

Người trầm cảm có thể cân nhắc lựa chọn điều trị bằng liệu pháp tâm lý khi:

• Người trầm cảm có thể theo liệu trình trị liệu dài hạn.
  
• Không muốn hoặc chống chỉ định sử dụng các loại thuốc chống trầm cảm.
  
• Người muốn hồi phục một cách bền vững, tránh tái phát và không muốn phụ thuộc vào thuốc lâu dài.

Với các trường hợp bệnh trầm cảm diễn tiến nặng và kéo dài, người trầm cảm có thể cân nhắc đến hướng điều trị kết hợp cả liệu pháp tâm lý và thuốc. Thuốc đóng vai trò giúp ổn định các triệu chứng trong thời gian ngắn, giúp người trầm cảm đạt trạng thái tốt để tham gia các buổi trị liệu bằng liệu pháp tâm lý, từ đó xây dựng được nguồn lực tâm lý từ bên trong.

Kết luận cho phương pháp điều trị trầm cảm hiệu quả nhất

Không có phương pháp nào là tốt nhất cho tất cả mọi người khi điều trị trầm cảm. Quan trọng là tìm ra hướng phù hợp với hoàn cảnh, mức độ và nhu cầu cá nhân. Thuốc giúp giảm triệu chứng nhanh, trong khi liệu pháp tâm lý đi sâu và bền vững hơn. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn – đó là bước đầu tiên quan trọng trên hành trình hồi phục.

Bạn có thể đặt lịch với các nhà tham vấn và trị liệu tâm lý nhiều kinh nghiệm của Văn phòng tâm lý Miền Hải Đăng TẠI ĐÂY.
Hoặc bạn còn bất kỳ thắc mắc, băn khoăn nào cần giải đáp, đừng ngần ngại nhắn tin cho Miền Hải Đăng qua zalo hoặc messenger nhé!

Câu hỏi thường gặp về điều trị trầm cảm